De activiteiten die plaatsvinden in schoolgebouwen, sportaccommodaties en wijk- en dorpshuizen dragen bij aan de leefbaarheid in onze wijken en kernen. In december 2009 stemde de gemeenteraad in met de Procesaanpak Integraal Voorzieningenbeleid Oss ‘Vooruitzien in Voorzieningen’ (IVB). In de programmabegroting 2012-2015 is vervolgens besloten om het IVB gebiedsgericht uit te werken. Dit besluit staat bekend als de ‘Voorzieningenkaart 2030’. Binnen de Voorzieningenkaart overleggen we niet alleen binnen één domein, bijvoorbeeld sport, maar met alle inwoners, verenigingen en professionele instellingen in één gebied.

Het proces van de voorzieningenkaart is ondertussen afgerond. Voor alle wijken en dorpengebieden waar investeringsvraagstukken speelden, zijn samen met inwoners, verenigingen, professionele instellingen en soms het bedrijfsleven plannen gemaakt. In de gebieden Oss Noord-West, Herpen, Ravenstein, Haren-Megen-Macharen en Geffen worden de plannen nu uitgewerkt tot concrete investeringsbesluiten. Voor Berghem en Schadewijk maken we geen nieuwe plannen meer.
De plannen voor Centrum-Krinkelhoek-Mettegeupel zijn nog niet in uitvoering. We willen eerst ons beleid voor ontmoeten herijken voordat we in dit gebied investeringsbesluiten nemen. We zien namelijk dat er in de dorpengebieden en in de stad andere behoeften ontstaan naar meer laagdrempelig en incidenteel ontmoeten. In de Ruwaard zijn we bij de ontwikkeling van de Iemhof bijvoorbeeld bezig met een pilot om deze vorm van laagdrempelig ontmoeten vorm te geven. We verwachten dat dit gevolgen gaat hebben voor het huidige beheermodel. Beheerstichtingen krijgen nu een gebouw om niet van de gemeente, maar moeten zelf de exploitatiekosten van het gebruikersdeel dragen.

Bij voorzieningen zoals schoolgebouwen, sportaccommodaties en wijk- en dorpshuizen drukken de kosten van de exploitatie voor een lange periode (40 jaar) op de begroting. Op het moment dat we een gebouw in stand willen houden is na 40 jaar opnieuw een investering nodig voor renovatie of vervangende nieuwbouw. Gebouwen die niet meer nodig zijn voor maatschappelijke functies slopen of verkopen we. In de komende 10 jaar is 35% van de vastgoedportefeuille hieraan toe. De bedragen die we hiervoor nodig hebben schatten we in en nemen we op in het meerjarig investeringsplan maatschappelijk vastgoed (MIP MV). Het gaat om grote investeringen die leiden tot een stijging van de exploitatiekosten voor accommodaties (nieuwe gebouwen zijn duurder dan oude gebouwen, onder andere door aanvullende kwaliteitseisen).

We zien dat er minder vraag naar ruimte is en vooral ook een andere vraag. Namelijk een behoefte aan meer informeel en minder georganiseerd ontmoeten, type ‘huis van de wijk’. Dit is in lijn met de samenleving die meer individualiseert, maar waar toch behoefte is om elkaar laagdrempelig te ontmoeten. Dat zie je ook terug in het aantal leden van de KBO dat, afgezet tegen het aantal ouderen, relatief afneemt (door de vergrijzing neemt het aantal leden in absolute zin nog toe). Daarnaast zorgt ontgroening voor een afname van de ruimtebehoefte bij onderwijs, kinderopvang en sport. We hebben hierdoor te maken met meer leegstand en minder huurinkomsten bij scholen. We verwachten dat deze trend van een dalende ruimtevraag en minder huuropbrengsten de komende jaren doorzet. Bij het opstellen van het MIP MV houden we rekening met deze ontwikkelingen.

Gelet op deze ontwikkelingen is inzetten op het behoud van de bestaande vastgoedportefeuille niet alleen kostbaar, maar ook een maatschappelijk onverantwoorde strategie. Er is nu al overcapaciteit en een veranderende ruimtebehoefte en dit wordt de komende jaren alleen maar groter. De exploitatie van onderbezette accommodaties is op termijn niet meer houdbaar. Dat geldt niet alleen voor de gemeente, maar ook voor verenigingen en beheerstichtingen.

Daarom stellen we samen met inwoners plannen op voor maatschappelijke voorzieningen. De inzet is om vervangingsinvesteringen zoveel mogelijk te voorkomen met behoud of versterking van de leefbaarheid. De uitgangspunten tot op heden zijn:  

1.   het optimaliseren van het gebruik van bestaande accommodaties (goede spreiding, betere bezetting,
  multifunctioneel gebruik en inzet van niet-gemeentelijke gebouwen).
Wat op termijn moet leiden tot:
2.   minder vierkante meters gemeentelijke voorzieningen (minder meters).
3.   een hoger maatschappelijk rendement en sluitende exploitaties.

Wat is opgenomen in het MIP maatschappelijk vastgoed?
In het MIP maatschappelijk vastgoed (MIP MV) zijn verwachte investeringen in de maatschappelijke vastgoedportefeuille voor de komende vier jaar opgenomen. Deze investeringen komen onder andere voort uit de voorzieningenkaartadviezen, behoefte-onderzoek bij gymzalen en leerlingenprognoses in relatie tot de leeftijd en bouwkundige staat van de gebouwen. De MIP MV is een globale raming met een globale planning.
We maken op basis van de gegevens die we nu hebben een schatting van de benodigde meters. Deze  vermenigvuldigen we met prijzen per meters voor het bouwen van een school, een sporthal of een dorpshuis. In het MIP MV hebben we alleen ramingen van de vastgoedkosten (het gebouw) opgenomen. Kosten zoals grondaankoop, sloopkosten en boekwaarden van een achterblijvend pand zijn niet in het MIP MV opgenomen. Dat geldt ook voor kosten voor de (her)inrichting van de openbare ruimte en mogelijke infrastructurele maatregelen.

De raad heeft het MIP voor onderwijs voor het eerst in 2013 vastgesteld. Het eerste MIP voor sport en ontmoeten is bij de programmabegroting van 2016-2019 vastgesteld. In de programmabegroting 2017-2020 is via het MIP MV extra budget beschikbaar gesteld voor duurzaamheidsmaatregelen.

We actualiseren het MIP MV jaarlijks. Dat doen we door de globale planning van de projecten bij te stellen op basis van actuele ontwikkelingen. Dat leidt tot verschuivingen van budgetten tussen de verschillende jaren. Daarnaast voegen we altijd een nieuw jaar toe. Als er extra investeringsruimte nodig is voor de uitvoering van het MIP MV dan blijkt dat ook uit de actualisatie. De budgetaanvraag hiervoor loopt via de programmabegroting.

Vaststelling van bouwbudgetten
Op basis van de globale ramingen uit het MIP MV werken we samen met onze partners en inwoners de plannen verder uit. We maken de voorstellen uit de voorzieningenkaarten en andere lopende projecten concreet door het beantwoorden van verschillende vragen. Bijvoorbeeld welke doelgroepen gaan we huisvesten? Hoe groot moet het gebouw dan worden? Gaan we renoveren of is nieuwbouw beter en zo ja, op welke locatie moet de nieuwbouw dan komen? Op basis van de gesprekken hierover met belanghebbenden maken we haalbaarheidsstudies en werken we de globale ramingen uit het MIP MV uit tot concrete investeringsvoorstellen. Hierbij houden we ook rekening met eventuele aanvullende kosten (verwerving, sloop e.d.) en prijsstijgingen door marktwerking. De raad stelt op basis van deze investeringsvoorstellen definitieve bouwbudgetten vast. Als een benodigd bouwbudget groter is dan het geraamde bedrag in het MIP MV vragen we bij de programmabegroting aanvullende middelen aan.

Autonome ontwikkelingen van invloed op budgetten
We zien dat de bouwmarkt in beweging is. De bouwkosten stijgen enorm. De budgetten in het MIP MV hebben we de afgelopen jaren niet geïndexeerd. Daarmee lopen ze steeds verder uit de pas met de werkelijke kosten. Ook hebben we inmiddels ervaring opgedaan met de uitvoering van duurzaamheid in onze gebouwen, hierbij blijken onze gehanteerde kengetallen voor extra duurzaamheidsinvesteringen te laag.
Het totale kengetal voor het realiseren van een gasloos en energieneutraal gebouw (inclusief de bouwkostenstijging) is per m2 met 32% gestegen. Bij de actualisatie van het MIP MV hebben we daarom de investeringsbedragen bij een groot aantal projecten verhoogd. De verwachting is dat de bouwprijzen komende jaren nog verder zullen stijgen, maar de mate waarin is nog onvoldoende duidelijk. In de programmabegroting houden we daar nog geen rekening mee. Dat is nog een risico.

Het MIP MV voor onderwijs is gebaseerd op leerlingenprognoses uit 2017. We actualiseren de investeringsbudgetten op basis van de leerlingenprognoses, waarbij we voor de behoefte 10 jaar vooruit kijken.

MIP MV in programmabegroting
In de investeringsparagraaf verderop in deze programmabegroting staat een overzicht van de geraamde investeringen in het MIP MV (naast alle andere gemeentelijke investeringen). Concrete bouwprojecten worden met een apart budget genoemd. Bij de 3O-ontwikkelingen in de programma’s lichten we de actualisaties binnen het MIP MV nader toe.

3.1 Onderwijs
Iedere twee jaar worden de leerlingenprognoses gemaakt. De meest recente zijn in juni 2017 samen met het onderwijs vastgesteld. De trend is dat leerlingenaantallen dalen en op termijn na een lichte stijging stabiliseren. Ontgroening/krimp leidt in toenemende mate tot fusies en samenwerkingen. De stichtingen OOG en SKBO zijn in 2018 gefuseerd tot Stichting SAAM scholen.
De krimp leidt tot overcapaciteit in onze onderwijsvastgoedportefeuille. Daarom hebben we in 2013 onze visie op onderwijshuisvesting aangepast. We hebben in deze visie opgenomen dat we samen met schoolbesturen blijven investeren in de kwaliteit van onderwijs en onderwijshuisvesting, maar wel gericht op capaciteitsafname.
We zijn samen met de scholen aan het onderzoeken welke keuzes hierin het beste gemaakt kunnen worden. We komen hierover met een afzonderlijk voorstel terug bij de raad.

Herijking berekening kale huur, beleidsregels verhuur en overdracht beheer Horizonscholen
De huidige berekeningswijze van de kale huurafdracht door schoolbesturen bij verhuur in schoolgebouwen gaan we dit najaar herzien. Dat kan in 2019 leiden tot een daling van de huurinkomsten uit verhuur van schoolgebouwen.
Het dossier overdacht beheer Horizonscholen wordt in 2018 afgesloten. Er is in goed overleg met de hoofdgebruikers een oplossing gevonden. De meeste voormalige Horizonscholen worden reguliere scholen. Alleen Noorderlicht wordt een multifunctionele accommodatie (MFA) zoals de MFA’s in Geffen en Lith.

3.2 Sport
De demografische ontwikkelingen en de individualisering van de samenleving zijn ook merkbaar bij de sport. Het aantal jeugdleden bij sportclubs daalt. Sporten die populair zijn bij ouderen groeien juist als gevolg van de vergrijzing. Ook sporten mensen meer buiten verenigingen om (individualisering). Dat zien we terug in een afnemende bezetting van onze sportaccommodaties. Specifieke sportaccommodaties voor ongeorganiseerde sport zijn niet nodig of worden via particulier initiatief gerealiseerd.
We willen stimuleren dat ook de groep individuele sporters de bestaande (sport)voorzieningen meer gebruikt. Bijvoorbeeld door sportparken voor hen interessanter te maken en door verenigingen te helpen een breder (sport)aanbod te ontwikkelen. Ook bekijken we bij renovatie of vervanging van binnensportaccommodaties hoe we het gebruik ervan kunnen optimaliseren. Dit zijn natuurlijke momenten om gebouwen aan te passen naar de behoeften van een bredere groep gebruikers.  

Naast dalende ledenaantallen geven verenigingen ook aan moeite te hebben om vrijwilligers voor een langere periode aan zich te binden. Tegelijkertijd worden sportverenigingen steeds vaker gevraagd een maatschappelijke bijdrage te leveren, bijvoorbeeld aan het onderwijs. Het tekort aan vrijwilligers in combinatie met meer maatschappelijke verwachtingen legt een druk op de verenigingen. Tenslotte is ook de sporter kritischer op de kwaliteit van sportaccommodaties en worden de (wettelijke) eisen aan sportvoorzieningen steeds hoger.

Deze ontwikkelingen maken het voor veel verenigingen moeilijker om (in de nabije toekomst) vitaal te blijven.   We stimuleren verenigingen daarom om onderling en met andere maatschappelijke organisaties samen te werken. Sportactiviteiten zijn daarbij een middel om ook op andere terreinen tot resultaten te komen. We willen deze ontwikkeling versterken door hierin zelf meer het voortouw te nemen. In overleg met de verenigingen werken we het concept 'vitale sportvereniging' uit en leggen dit vast in een beleidsvisie. Dit moet ook een kader bieden voor investeringen in sportaccommodaties. Met voetbalvereniging Nooit Gedacht uit Geffen starten we hiervoor een pilot waarbij we de ontwikkeling naar een vitale sportvereniging combineren met de aanleg van een duurzaam kunstgrasveld. Hiermee komen we tegemoet aan de capaciteitsproblemen van de club. We ramen hiervoor een investering van € 550.000.   

Binnensport
Bij onze binnensportaccommodaties is sprake van een beperkte overcapaciteit voor gymonderwijs. De overcapaciteit komt vooral door een lage bezettingsgraad in de kleine kernen. Als we kijken naar de bevolkingsontwikkeling en leerlingenprognoses verwachten we hierin geen verbetering. We willen de overcapaciteit de komende periode in goed overleg verminderen.

De komende jaren zijn extra investeringen in binnensportaccommodaties noodzakelijk, met name in de gymzalen. De in 2018 gestarte renovaties van gymzaal Ruwaard II en Verdistraat ronden we in 2019 af. Bij de uitwerking van de voorzieningenkaarten nemen we de renovatie van sportzaal Ussenstelt (Oss Noord-West) en vervanging/renovatie van gymzaal ’t Schrijverke (Herpen) mee. Voordat we volgende binnensportaccommodaties aanpakken willen we ons breder oriënteren op mogelijkheden om het gebruik ervan te optimaliseren. We willen inspelen op veranderende behoeften bij het gymonderwijs, (ongeorganiseerde) sport en nieuwe beweeginitiatieven. Het doel is om met meer maatwerk het gebruik van de accommodaties te optimaliseren.  

3.3 Wijk- en dorpshuizen
We hebben ruim twintig wijk- en dorpshuizen in de gemeente. Er zijn verschillen in eigendom, beheer en gebruik van deze voorzieningen. Voor wijk- en dorpshuizen spelen dezelfde demografische en maatschappelijke ontwikkelingen als bij sport, cultuur en onderwijs: we ontgroenen en vergrijzen, de samenleving individualiseert en de kwaliteitseisen die we stellen aan gebouwen nemen toe. Bij wijkhuizen is er een terugloop van de inzet van vrijwilligers. Bij de dorpshuizen daarentegen zie je een groter animo van vrijwilligers.
De bezetting van wijk- en dorpshuizen is overdag vaak mager, terwijl de doordeweekse avonden meestal goed bezet zijn. Een aandachtspunt is hoe we voorzieningen voor alle inwonersgroepen, jong en oud, met of zonder verenigingsverband, toegankelijk houden. Betaalbaarheid en een gezonde exploitatie van de gebouwen spelen daarbij doorlopend een rol.

We hebben op dit moment zes aandachtsexploitaties. Dit zijn accommodaties met financiële tekorten (Berchplaets, Meteoor, Acropolis), met organisatorische ondersteuning (Schadewijk) of beheerstichtingen die nog in de (her)startfase zitten (MFC de Koppellinck en MFA Lith). We zijn extra in gesprek met deze beheerstichtingen en ondersteunen hen. We beoordelen jaarlijks of we deze accommodaties ondersteunen door een eenmalige bijdrage in een deel van het exploitatietekort. Voorwaarde hierbij is dat de beheerstichtingen (samen met het verenigingsleven, wijk- en dorpsraden en de inwoners) zelf werken aan een structurele oplossing om deze tekorten te minimaliseren. Als dat niet gebeurt kijken we naar andere mogelijkheden, bijvoorbeeld om een gedeelte van het gebouw te verhuren aan een marktpartij.

In Geffen en Oijen staan MFA’s waarin onderwijs en ontmoetingsfuncties samen gebruik maken van voorzieningen. MFA Lith wordt in oktober 2018 in gebruik genomen door stichting sociaal cultureel centrum de Hoeve, basisschool de Meander, de GGD, kinderdagopvang Henhaan en de bibliotheek. De gebruikers gaan samenwerken op zowel ruimtegebruik als inkoop van diensten.
In 2016 is wijkcentrum de Meteoor geopend. In de Meteoor is een wijkhuis ‘nieuwe stijl’ gevestigd. De focus ligt meer op informeel en laagdrempelig ontmoeten. Er zijn een huiskamer en een buurtkeuken. Deze meer informele manier van inrichten zie je ook bij ‘Het huis van de wijk’ in de Ruwaard. Dit is in december 2016 geopend. In het huis van de wijk kunnen wijkbewoners zelf bepalen waarvoor ze het gebouw willen gebruiken. Ze zijn ook zelf verantwoordelijk voor het beheer en de gang van zaken in het gebouw.
BrabantWonen realiseert in de Sterrebosflat een ontmoetingsruimte die wij gaan huren. Dit als vervanging van D’n Iemhof en het gebouw aan de Coornhertstraat van ons huis van de wijk. Deze nieuwe Iemhof wordt een laagdrempelige ontmoetingsplek. Hier kunnen inwoners uit de Ruwaard elkaar zowel georganiseerd als ongeorganiseerd ontmoeten. Een kwartiermaker gaat hier samen met partners in de wijk een nieuw beheer- en organisatiemodel uitwerken. Dit kan als voorbeeld dienen voor andere wijkcentra.
In Haren en Maren-Kessel wordt intensief samengewerkt met lokale horeca. In Oss Noord West, Ravenstein, Macharen, Neerloon-Overlangel-Keent en Herpen werken we aan plannen voor ontmoeten. Dat doen we integraal en gebiedsgericht.

We overleggen minimaal twee keer per jaar met de beheerstichtingen. Om de exploitaties te versterken liggen er kansen door meer samen te werken met plaatselijke horeca, andere wijk- en dorpshuizen en maatschappelijke partners. Andere mogelijkheden zijn om activiteiten te clusteren of juist te verdelen over andere accommodaties en alle ruimtes multifunctioneel gebruiken. Hierbij faciliteren we de beheerstichtingen.
In de notitie ‘Onder de Pannen’ werken we samen aan een beter passend aanbod voor laagdrempelig ontmoeten in Oss.  We onderzoeken per gebied welke behoefte er is en welk aanbod. We bieden goede ondersteuning aan initiatieven. We helpen bij de bemiddeling tussen initiatiefnemers en aanbieders van ruimte.
Daarnaast werken we aan een herijking van het beleid op ontmoeten.

3.4 Cultuur
Bij cultuur onderscheiden we de (boven)stedelijke, professioneel beheerde voorzieningen, zoals theater De Lievekamp, Museum Jan Cunen, Muzelinck en De Groene Engel en de voorzieningen voor het culturele verenigingsleven. Het streefbeeld voor de totale professionele kunst- en cultuursector is behoud van het brede scala aan culturele functies in Oss. Kernwaarden zijn cultuureducatie en toegankelijkheid met focus op de culturele samenwerking en verbondenheid met de Osse samenleving.

In het culturele verenigingsleven spelen dezelfde ontwikkelingen zoals we hiervoor hebben beschreven bij wijk- en dorpshuizen en sport. Sommige organisaties, zoals harmonieën en fanfares, hebben moeite om jeugdleden te vinden. Andere organisaties, zoals zang- en toneelverenigingen, kennen deze ontwikkeling niet. Deze verenigingen hebben echter soms moeite om geschikte oefenruimte te vinden. De bibliotheken hebben met grote veranderingen te maken door de ‘ontlezing’ als gevolg van de digitale ontwikkelingen. Zij hebben daarom minder behoefte aan grote vaste voorzieningen. Bibliotheken ontwikkelen zich in toenemende mate tot culturele informatiebemiddelaars. Ze steunen de leesontwikkeling van jongeren in samenwerking met het onderwijs. Een breed toegeruste centrale voorziening, een aantal flexibele kleinere verdeelpunten en een modern distributiesysteem passen bij deze ontwikkelingen. De bibliotheek in Oss sluit goed aan bij deze ontwikkelingen.